مقاله ادبیات داستانی ایران

متن آغازین:

    روند تحول ادبیات معاصر ایران ، بارها ، به علت های گوناگون اجتماعی _ فرهنگی ، قطع شده و پس از یك دوره فترت با دیگر با حركتی تازه آغاز شده است . برای ارایه گزارشی به هم پیوسته از این تاریخ گسسته صد ساله ، نویسندگان را در سه نسل می توان دسته بندی كرد : پیشگامان ، نسل میانه ، نوخیزان آنچه ادبیات هر نسل را متفاوت با ادبیات نسل پیش میكند، تغییر نحوه نگاه به زندگی و طرز تلقی از وظیفه ادبیـات است. رد این تغییـرات را می توان در رمان ها و مجموعه داستانهای یك قرن اخیـر از 1274 تا 1377 .ش. دنبال كرد

پیشگامان : از 1274 تا 1320 ش

     از قصه های منظوم ادبیات متقدم از قبیل شاهنامه فردوسی و مثنوی مولوی كه بگذریم ، داستان های منثور فراوانی داشته ایم : از سمك عیار تا امیر ارسلان . اما برخلاف حكایت كوتاه كه جایگاه والایی در سنت ادبی ایران داشت ، این داستان ها ی بلند هیچ گاه جدی گرفته نشدند و در حاشیه نظام ادبی مسلط ماندند و به ندرت به درجه ادبی بودن رسیدند . اما تاثیر آنها را ، به هنگام دگردیسی حكایت بلند و سنتی ایرانی به رمان اروپایی احساس می كنیم. نخستین رمان نویسان ایرانی از نظر شكل بخشیدن به حوادث رمان حول محور سفر و شیوه شخصیت پردازی از داستان ها ی بلند منثور، تاثیر پذیرفته اند . آثاری كه اینان نوشتند ثمره برخورد تجدد با جامعه ای سنتی است ؛ برخوردی كه موجد بحران نظام سیاسی و اجتماعی می شود و شكل گرفتن روشنفكرانی را در پی دارد كه ضوابط جدیدی برای اصلاح جامعه پیشنهاد می كنند . در درون این تحولات اجتماعی و سیاسی است كه شكلهای جدید ادبی و در درجه اول رمان رشد می كنند . رمان،  زاده بحرانی است كه بین شكل های خلق شده برای دنیایی در شرف فروپاشی و نابودی ، و شكل های    تازه ای كه پاسخگوی وضع جدیدند پدید می آید.

     اما مهم ترین عواملی كه زمینه های مادی پیدایش رمان فارسی را فراهم آورد صنعت چاپ و مطبوعات بود . رجال اصلاح طلبی مانند عباس میرزا قاجار پس از شكست ایرانیان در جنگ با روس ها به خود آمدند و دریافتند كه آینده كشور بستگی به دست یابی به علوم جدید دارد . به همین منظور محصلاتی به فرنگ اعزام شدند. آنان در بازگشت به میهن ماشین های چاپ را به ارمغان آوردند و امكان پیدایش روزنامه ها و كتابها را فراهم ساختند. همچنین با ترجمه متون علمی تاریخی و ادبی ، دریچه تازه ای رو به جهان گشودند و دسترسی به متون تازه و شناخت فرهنگ غرب را آسان كردند. ...

....

متن پایانی:

جوان مجابی نیز ، در مجموعه از دل به كاغذ (1369ش ) و رمانهای مومیایی ( 1372 ش ) و جیم ( 1377 ش ) با استفاده از صورت قصه های كهن ایرانی ، تصویری از رابطه انسان امروز با گذشته به دست می دهد در آثار جعفر مدرس صادقی ( متولد 1333 ش ) ، تلاش برای ایجاد نوع تازه ای از رمان كه ویژگی افسانه های كهن را داشته باشد ، حس می شود . گاوخونی ( 1362 ش ) ، سفر كسرا ( 1368 ش ) و ناكجاآباد ( 1369 ش ) ، از میان كارهای متعددش نام بردنی است. محمد محمد علی ( متولد 1327 ش ) در رمان باورهای خیس یك مرده ( 1376 ش ) ، مضمونی امروزی را با خواب و خیالهای قومی در می آمیزد و تركیب تازه ای از حكایات نویسی ایرانی و شگردهای داستان نویسی امروزی جهان ارایه می دهد ، عباس معروفی ( متولد 1336 ش ) ، در رمانهای سمفونی مردگان ( 1368 ش ) و سال بلوا ( 1371 ش ) و علی موذنی در رمان نوشدارو ( 1370 ش ) ، به رمانتیسمی عاشقانه ، به عنوان چاره گرسنگی روحی ناشی از خوشونتها می گروند .گلابدره ای در دال ( 1365 ش ) و فصیح در ثریا در اغما ( 1362 ش ) از مهاجرت سخن می گویند و ضمن تعمق در احوال ایرانیان مهاجر ، مروری بر حیات عاطفی و سیاسی نسلی شكست خورده دارند . در رمان خانه ادریسی ها (1371 ش ) نوشته علیزاده ( 1325 – 1375 ش ) ، خاطره های پراكنده ( 1372 ش ) اثر گلی ترقی ( متولد 1318 ش ) و در داستانهای پارسی پور ( متولد 1324 ش ) ، حسرت « خانه » از دست رفته به جستجوی حسرت آمیز گذشته و وطن مبدل می شود ، و مفهوم خانه با مهاجرت و تبعید ربط می یابد.
     نویسندگان بسیاری در عرصه داستان نویسی امروز ایران قلم می زنند و ، با برگزیدن سبكهای نگارشی متنوع ، می كوشند تا خود را از دیگران متمایز سازند . داستان نویسان متعددی كه تجارب اولیه خود را در سالیان قبل به دست آورده اند در این دوره شاهكارهایشان را منتشر می كنند ، مثل فصیح و دولت آبادی . نویسندگان متعددی نیز كار خود را پس از انقلاب شروع می كنند . برخی از نامهای مطرح در آخرین سالهای بررسی ما عبارت اند از : سید حسین میر كاظمی با رمان یورت ( 1370 ش ) ، بیژن نجدی ( 1320 – 1376 ش ) ، نویسنده بوزپلنگانی كه با من دویده اند ( 1373 ش ) ، بیژن بیجاری ، داوود غفارزادگان، ابوتراب خسروی ، محمد زرین ، علی خدایی ، ناهید طباطبایی ، فرخنده آقایی ، زویا پیرزاد ، حسین سناپور.
مسایل اجتماعی امروز مضمونهای جدیدی را پیش روی نویسندگان قرار داده است ، و آنان برای آنكه از عهده پرداخت این مضامین برآیند ، در پی دستیابی به زبانی غنی تر و صناعتهایی كارآمدترند و همین امر ادبیات داستانی امروز را واجد خصلتی جستجوگرانه كرده است .