مقاله كفر در ديوان حافظ

مبانی و مفاهیم کفر در دیوان حافظ

پیش از ورود به بحث عناوین مهم مقاله را  به شرح زیر طبقه بندی و تقسیم می نماید.
- معانی و تعاریف کفر در قرآن
معانی و تعاریف کفر در نزد عارفان
- طبقات و انواع کفر
- توسعه معنای کفر در نزد عارفان
- لزوم وجود کفر برای شناخت ایمان و ظهور آن
- یگانگی یا وحدت مقصد کفر و دین
- تحول معنایی کفر در معنای کفران یعنی ناسپاسی به کفر در معنی بی ایمانی
- وسعت کاربرد کفر در معنای ناسپاسی یا کفران
- مبانی و مفاهیم کفر در دیوان حافظ
-کفرهای هفتگانه و تعلیل آنها
1-رنجیدن
2-بخل و امساک
3-تکیه بر تقوا و دانش
4-خزینه داری برای وارثان
5-خامی
6-خودبینی و خودرایی
7-ریا و سالوس
- نتیجه
:::::::::::::::::::
ما در این مقاله که حاصل مطالعه و بررسی خاص مقوله «کفر» در دیوان حافظ و تعدادی از امهات کتب عرفانی است کوشیده ایم تا نشان دهیم:اولاً حافظ علاوه بر وقوف بر معانی گوناگون دینی و قرآنی کفر بر معانی عرفانی آن آگاه بوده و در شعر خود به آن معانی نظر داشته، ثانیاً کفر بمعنی بی ایمانی در دیوان او آنچنانکه ویژگی سبک و زبان او یعنی ایهام است موهم معنای «کفران» یعنی ناسپاسی هم هست؛ سوم آنکه او در بکارگیری کلمات کفر یا کافر قصد اتهام نداشته و خود را در مقام مفتیان متصلب اهل تکفیر نمی نشاند، چهارم آنکه او ضمن اطلاع از معانی و مفاهیم رایج کفر معانی و مفاهیم خاص خویش را از کفر بیان داشته و آنگونه که شیوه ابتکاری و خلاق اوست برای مقوله کفر یا کافری نیز مصادیقی را نشان داده است که بدون تأمل و درنگ در دیوان او این تازگی و خلاقیت در اظهار معانی و مصادیق خاص آشکار نمی‌شود؛ پنجم آنکه استفاده او از کلمه کفر یا کافری بیشتر وسیله ای است برای ابراز انزجار و نفرت از رفتار خلاف اخلاق و دیانت مدعیان اخلاق و دینداری و بنابراین کفر مشبه بهی است متناسب با زمان شاعر برای اعمال ناپسند آنان و همه غافلان از حقیقت از جمله ارباب زو و تزویر .
....
خزینه داری میراث خوارگان
کفر چهارمی که حافظ بر آن توجه داشته و معنای خاص خود را از آن استنباط نموده«خزینه داری برای میراث خوارگان» است  اما چرا خزینه داری میراث خوارگان از نظر حافظ کفر است؟ البته در وهله اول میتوان گفت این نوع بیان اغراق آمیز سبک و ویژگی حافظ است تا آنچه را بد می داند بنحو برجسته و بارزی آنرا مورد طعن قرار دهد بنابراین جای هیچ تردیدی نیست که در بادی امر این نحوه گفتار این چنین تلقی‌یی را به ذهن متبادر می کند و خوب پیداست که در یک جامعه مذهبی و دینی هیچ بدی از کفر بدتر نیست اما ملاحظه و تحقیق بیشتر، ما را بر آن می دارد که این گفته ها را حمل بر لحن عتاب آلود و بیانگر صرف نفرت حافظ ندانیم بلکه بر آن شویم تا مبانی و بنیادهای چنین اندیشه و بیانی را نیز معلوم نمائیم.
...